مقدمه
گمانه زنی به منظور لایه نگاری تپه قلعه خان به پیشنهاد پژوهشکده باستان شناسی با مجوز شماره 10089/251 مورخ 27/12/1384پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام شد. طبق پیشنهاد اولیه، زمان انجام پژوهش میدانی 14/1/ 1385تا 15/3/1385بود اما به سبب اهمیت اثر، ناتمام ماندن پژوهش و اضطراری بودن شرایط آثار، مجوز یاد شده دو بار هر بار پانزده روز به پیشنهاد مجری(عمران گاراژیان) تمدید شد. پژوهش میدانی تا مورخ 15/4/1385 به طول انجامید و پس از تاریخ یاد شده نیز حفاظت اولیه و مستند سازی تا تاریخ 15/5/1385 ادامه داده شد.
پیشنهاد لایه نگاری قلعه خان براساس بازدید های مقدماتی ارائه شد و به سبب اهمیت آثار شناسایی شده در این بازدیدها و اضطراری بودن شرایط اثر، طرح مورد موافقت شورای پژوهشی قرار گرفت. واقع شدن تپه در میان روستای معاصر قلعه خان، برداشت شیب اطراف تپه طی سال 1355و ایجاد گودال هایی در اطراف آن که طی سی ساله پس از انقلاب با زباله های روستای معاصر پر شده بود. وجود لایه های متعدد از نوسنگی تا حدود پنجاه سال پیش و در دسترس بودن لایه های اواخر نوسنگی و اوائل مس – سنگی، روی سطح نزدیک خانه های ساکنان روستا، موجب شد که پژوهش فصل نخست بطول انجامد. فعالیت های انجام شده در تپه قلعه خان به تناسب شرایط و موقعیت تپه متنوع و به شرح زیر بودند.
1) برداشت زباله های اطراف تپه و پاکسازی محیط اطراف آن.
2) احداث گمانه های آزمایشی برای انتخاب محل مناسب گمانه های اصلی لایه نگاری.
3) انجام لایه نگاری در چهار گمانه که کل ارتفاع بقایای تپه را پوشش دهد.
4) بررسی و خوانا سازی ساختارهای معماری تپه و ارائه پیشنهاد پلان سازه دوره تاریخی.
5) برداشت برش های اطراف تپه و تکمیل نقشه های منحنی میزان.
6) اقدام برای تعیین حریم اثر که یک چهارم آن انجام شد اما به سبب محدودیت بودجه و وسعت گستره آثار ناتمام ماند.
7) انجام مطالعات بین رشته ای و ارسال نمونه هایی برای گاهنگاری مطلق.
اهم فعالیت های انجام شده بود، که گزارش توصیفی آن در این مجموعه ارائه می شود. به شرحی که خواهد آمد(تشکر و قدر دانی) افراد زیادی در این پژوهش مشارکت داشته اند اما نقصان های پژوهش بدیهی است که بر عهده اینجانب (عمران گاراژیان) است. از افراد و همکاران تیزبینی که این نقصان ها را یادآور شوند، پیشاپیش تشکر و قدر دانی می کنم.
تشکر و قدر دانی
مردم روستای قلعه خان، خاصه ساکنان اطراف تپه، اعضای شورا بویژه جناب آقای جان محمد کشوری کارگران سخت کوش روستا و راننده تراکتوری که زباله ها را با آن حمل می کردیم(جناب آقای احسان مکرمی) حامیان ما در محل بودند، از آنها متشکرم که میهمانان ناخوانده ای چون ما (هیئت باستان شناسی) را به گرمی پذیرفتند. حتی از آقای محترمی که پژوهش ما را پایمال کردن بیت المال می دانست به سبب توجهی که به این مهم داشت، متشکرم.
مسئولان محلی: فرمانداران شهرستان سملقان، اداره میراث فرهنگی و خاصه نگهبانان آثار فرهنگی یار و مددکار ما بودند. از حمایت های اداره محترم آموزش و پرورش شهرستان مانه و سملقان بویژه جناب آقای سیاوش مه رو(ریئس وقت مدرسه) که هیئت پژوهشی باستان شناسی را میهمان مدرسه شبانه روزی پژوهش کردند و حامیان واقعی این پژوهش در شهرستان بودند صمیانه تشکر و قدر دانی می کنم. خوی نیک مرد"نیک خوی[1]" این مدرسه دلگرمی هیئت باستان شناسی بود. به همت انجمن عکاسی بجنورد( آقایان آزاد بیگی، میانجی و... ) از اکثر آثار فرهنگی بدست آمده از پژوهش میدانی، عکس های مناسب تهیه شد. از آنان به سبب همکاری صمیمانه شان که با مناعت طبع هنرمندانه شان بدون هیچگونه چشم داشتی هیئت باستان شناسی را یاری کردند تشکر و قدر دانی می کنم.
ازهمکاران ارجمند سازمان خراسان شمالی آقایان فغانی و لشکری مدیران اسبق و فعلی معاونان محترم آقایان قویدل، نجفی و کاظمی همچنین کارشناسان محترم آقایان محمد امانی، علی وحدتی و امید آدینه همچنین آقایان علی آبادی و ابراهیمی و بخش های دفتر حراست، دبیرخانه و موزه که همکاری نزدیکی با هئیت باستان شناسی داشتند، تشکر و قدر دانی می کنم.
پژوهشکده باستان شناسی جناب آقای دکتر آذرنوش و جناب آقای دکتر فاضلی روسای اسبق و فعلی پژوهشکده آقایان مرتضایی و عرب معاونان محترم پژوهشکده بخش مالی جناب آقای تولیت و دبیرخانه در اجرایی شدن این این پژوهش نقش داشتند از همه آنان صمیمانه سپاسگزارم. همچنین از جناب آقای مهندس عادل فرهنگی مشاور محترم پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای بازدید و مشاوره در محل تشکر می کنم.
اعضای محترم هیئت که در پژوهش میدانی مشارکت داشتند عبارتند از لیلا پاپلی یزدی، محسن دانا، محمد امانی، امید آدینه، رقیه رحیمی سرخنی، وحید عسکر پور، علی هژبری، فاطمه آقایاری، جواد جعفری، سلمان شادکامان، روح ا... یوسفی، شادی گنجی، مریم شکویی، اعظم جودی، سمیه علوی و سرکارخانم شاکری(مرمت اشیاء) از همه برای تلاش بی وقفه و همکاری صمیمانه تشکر و قدرشناسی می کنم.
مطالعات بین رشته ای گیاه باستان شناسی بوسیله پرفسور لورنزو کنسانتینی و خانم دکتر مارگرتا تنبرگ، دیرین انسان شناسی بوسیله استاد فرزاد فروزانفر و رسوب شناسی ابزارهای سنگی بوسیله سیلویا بقیس و مطالعات تکنیک سفالگری بوسیله اِرمانس دیفالیس انجام شده یا در حال انجام است از همه آنان برای همکاری نزدیک و صمیمانه با هیئت باستان شناختی لایه نگاری قلعه خان تشکر و قدر دانی می کنم.
[1] - جناب آقای ابراهیم نیک خو سرایدار مدرسه پژوهش در شهر آشخانه بود.
دربارۀ عکس ها: عکس اول جواد جعفری در کنار راهی که برای حفاظت از تپه و جان ساکنان بسته شد. این مهم در روزه های نخست انجام شد. عکس دوم نخستین فعالیت ما در محل بود یعنی برداشتن زباله هایی که در 30 سال گذشته ریخته شده بود.
عکس سوم سفال صدر اسلامی ته کاسه ای که بدون اعراب در آن "برکت" نوشته شده است.
تا فرصتی دیگر